TỤC CHÔN CHUNG MỒ Ở NGƯỜI GIA RAI

Hà Xuân Nguyên

         

Dân tộc Gia Rai thuộc nhóm ngôn ngữ Mã lai - Đa đảo, sinh sống tập trung ở Gia Lai, Kon Tum và phía bắc tỉnh Đăk Lăk với các nhóm địa phương theo nhiều tên gọi khác nhau như: Chà Lai, Chà Rày, Chor A Ráp, Hđrung, Tơ Buăn.... Cư dân này sống theo chế độ mẫu hệ nên con gái chủ động đi hỏi chồng, con sinh ra lấy theo họ mẹ, sau khi chết thì các thành viên trong gia đình đều chôn chung một mồ.

Khi biết người bệnh không thể  sống nổi, gia đình đưa về nhà tắm rửa sạch sẽ, mặc đồ mới vào chờ Yàng về rước đi. Nếu không may bệnh nhân qua đời thì gia đình cho người báo tin cho dân làng để bà con họ hàng đến thăm viếng và chia buồn. Thi thể người chết được tẩm liệm cho vào quan tài, sau đó xem chọn ngày giờ tốt thì tiến hành chôn cất. Song do với các dân tộc khác, ở người Gia Rai có  tập tục chôn người chết chung một mồ. Chúng tôi xin khái quát mô tả các bước được tiến hành trình tự như sau :

- Đào huyệt: Người Gia Rai cũng đào huyệt để chôn thi hài người chết, song mộ được đào to ra hơn những mộ các dân tộc khác. Bởi lẽ, làm như vậy để khi người khác chết chỉ việc đào đất ra thì chôn tiếp, lúc đó không cần phải mở thêm chiều rộng của huyệt.

- Cách chôn: Nếu đây là quan tài chôn đầu tiên của mộ này thì người dân tiến hành cho xuống rồi lấp đất đầy. Sau đó, nếu gia đình có người chết tiếp thì gia chủ chỉ việc đào mộ lên rồi cho quan tài người chết sau được kể sát bên nhau theo chiều ngan rồi, nếu đầy thì chồng tiếp thêm theo chiều chôn. Khi quan tài cao bằng miệng huyệt, người ta lấy ván kè bốn bên để cho huyệt cao thêm rồi chôn tiếp, có chổ chôn đến vài chồng quan tài nữa. Trước đây, do theo chế độ mẫu hệ, người Gia Rai chôn chung tất cả những người chết trong một hệ dòng phía mẹ cùng một huyệt, còn người đàn ông chết phải khiêng về chôn làng mẹ. Nhưng bây giờ, phổ biến là việc đưa thi thể người chồng chôn cùng huyệt với họ nhà vợ, thông thường, trong một huyệt có đến hàng chục quan tài.

Đồng bào cho rằng sinh khi thời con người gắn bó với gia đình, họ hàng và làng xóm, nên khi chết người sống thương tiếc và phải cố tạo hết mọi điều kiện để cho linh hồn người đó biến thành ma vĩnh viễn ở thế giới bên kia.

- Sự thể hiện tình cảm của người Gia Rai khi người thân qua đời: Người chết sau khi chôn được gia đình luôn đem cơm nước rượu đến cho ăn thường ngày, mồ mã được quét dọn liên tục. Trong thời gian để tang người thân không được tham gia các sinh hoạt vui của cộng đồng để tỏ lòng thương tiếc người quá cố. Ở người Gia Rai thời gian để tiến hành các nghi thức làm lễ bỏ mã (họa lui hay thi nga) kéo dài hơn so với các dân tộc khác, bởi gia đình phải chờ cho đến lúc nào chôn đầy huyệt rồi mới tiến hành luôn một thể. Việc tiến hành các nghi thức về lễ bỏ mã tổ chức rất cầu kỳ, tốn kém, kéo dài thời gian ảnh hưởng đến sản xuất.

Giải thích về tập tục này người dân cho rằng, bởi tình đoàn kết, tình thương yêu quý mến nhau giữa các thành viên trong gia đình với chế độ mẫu hệ nên tiến hành chôn chung để các thành viên có điều kiện gần giũ, chung sống vui chơi với nhau cho khỏi cảm thấy cô đơn buồn tẻ ở thế giới bên kia. Ngày nay, tục chôn chung và các nghi lễ lạc hậu trong ma chay đã được người dân bỏ đi trong vòng hơn 10 năm nay và thực hiện tốt nếp sống văn hóa mới ở khu dân cư được người dân thực hiện tốt ./.

                                                       ----------