Hà Xuân Nguyên
1. Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ tư thông
qua Nghị quyết số 26/2008/NQ-QH12 ngày 15-11-2008 về thực hiện thí điểm không
tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường (Nghị quyết có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01-4-2009); toàn quốc có
67 huyện, 32 quận, 483 phường thuộc 10 tỉnh, thành phố được chọn làm thí điểm(1).
Qua hơn 04 năm triển khai, các cấp, các ngành liên quan cũng đã tổ chức nhiều
hội thảo, hội nghị…, đến nay có ý kiến đề nghị bỏ, có ý kiến đề nghị giữ,
có ý kiến đề nghị cần thêm thời gian thí điểm để rút kinh nghiệm.
Theo dõi các tranh luận, thảo luận, tôi
thấy quan điểm đề nghị bỏ Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường hiện được cơ quan
Thường trực Ban Chỉ đạo - Bộ Nội vụ ủng hộ, cho rằng đây là một chủ trương phù
hợp, sáng tạo trong việc học tập, làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng
chính quyền dân chủ nhân dân; đồng thời kiến nghị các cấp có thẩm quyền tiếp
tục chỉ đạo thực hiện để phục vụ cho sửa đổi Hiến pháp. Cơ sở đề xuất này được
sơ kết từ thực tiễn thí điểm tại các địa phương, khi đa số cho rằng hoạt động
của Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường còn hình thức, không hiệu quả, không
thực quyền..., rồi nêu ra nhiều cái ưu khi không có tổ chức này.
Là người công tác ở cơ sở, tôi thấy đề
xuất trên có cái gì đó chưa ổn, chưa thuyết phục, bởi các lẽ: Hội đồng nhân dân
các cấp nói chung và huyện, quận, phường nói riêng ở Việt Nam không phải là sản
phẩm ngoại nhập hoặc mới ra đời, mà đã hiện diện từ khi chúng ta có chính
quyền, đại diện cho ý chí, nguyện vọng, quyền làm chủ của nhân dân và thực hiện
quyền giám sát (thành tựu văn minh nhân loại khẳng định nơi nào có quyền lực thì sẽ có
giám sát quyền lực). Nếu nhìn vào những tồn tại, yếu kém của Hội đồng nhân
dân huyện, quận, phường hiện nay rồi đề xuất bỏ... thì quả là võ đoán, thoát ly
thực tế, chỉ quan sát “hiện tượng” bên ngoài chứ không thấy được “bản chất” bên
trong sự việc - trong khi đó nguyên nhân sâu xa của “thực trạng” trên là do
chúng ta chưa tạo ra được “cơ chế” để người dân có tiếng nói thật sự quyết định
trong việc lựa chọn, giới thiệu người đại diện, cũng như “cơ chế” để Hội đồng
nhân dân hoạt động độc lập, hiệu quả… thì ít người bàn đến !
_____________________
(1). Số liệu tham khảo trên các
báo mạng đưa tin toàn quốc có 10 tỉnh thành phố được chọn triển khai thí điểm
là: Lào Cai, Vĩnh Phúc, Nam Định, Quảng
Trị, Phú Yên, Bà Rịa - Vũng Tàu, Kiên Giang, thành phố Hải Phòng, thành phố Đà
Nẵng và thành phố Hồ Chí Minh.
2. Hiện nay, việc xem xét nên hay không
nên bỏ Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường vẫn còn thời gian thảo luận với
mục đích cần làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm tạo sự đồng thuận
trong xã hội để Trung ương xem xét, “chốt” lại mô hình tổ chức chính quyền
địa phương để đưa vào dự thảo Hiến pháp sửa đổi, bổ sung. Với nhận thức như
vậy, tôi mạnh
dạn kiến nghị một số vấn đề:
a.
Về quan điểm chung và mục tiêu lâu dài: Đề nghị không được bỏ Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường và
rộng hơn là Hội đồng nhân dân các cấp.
Để làm được điều này, Đảng phải lãnh đạo,
chỉ đạo các cấp, các ngành tham mưu theo hướng phải có giải pháp đột phá để tập thể Hội đồng nhân
dân và từng cá nhân đại biểu phát huy được vai trò, trách nhiệm, thực
quyền, độc lập
và hoạt động thường xuyên hơn; đồng thời đặt ra mục tiêu, lộ trình…
đưa Việt Nam tiến đến một xã hội dân chủ, văn minh thật sự. Vì thế, thời gian tới chúng
ta nên tập trung trí tuệ hiến kế làm sao để Hội đồng nhân dân và hệ thống
chính quyền các cấp hoạt động hiệu quả hơn chứ không sa vào tranh luận về hiệu quả hoạt
động của Hội đồng nhân dân.
Khi
tập thể Hội đồng nhân dân và từng cá nhân đại biểu hoạt động hiệu quả thì điều
đó cho thấy trình trình độ dân trí và quan trí ở Việt Nam được nâng lên, các
quyền cơ bản của công dân không ngừng được mở rộng, phát huy…
b. Nội dung triển khai: Cần
tập trung vào 03 việc trọng tâm sau:
b.1. Về
giới thiệu đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp:
-
Căn cứ số lượng, thành phần cơ cấu… theo quy định của pháp luật và hướng dẫn
của cấp có thẩm quyền, cử tri trong cùng đơn vị bầu cử xem xét, thảo luận, giới
thiệu 50 % nhân sự so với tổng số đại biểu Hội đồng nhân dân mỗi cấp với tỷ lệ
dư từ 25 % đến 75 %; và 50 % số đại biểu còn lại do chính quyền giới thiệu với
số dư cũng từ 25 % đến 75 %.
-
Những đại biểu do chính quyền giới thiệu phải được tín nhiệm của cử tri, trường
hợp tín nhiệm dưới 50 % thì chính quyền phải giới thiệu người khác thay thế.
b2.
Xem xét, tổ chức bầu trực tiếp chức danh Chủ tịch Ủy ban nhân dân:
- Phương án 1. Tổ
chức bầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân trong số đại biểu Hội đồng nhân dân cùng cấp.
Giới thiệu nhiều nhân sự là đại biểu Hội đồng nhân dân (Đảng giới thiệu 01, Hội đồng nhân dân giới
thiệu 01 và Mặt trận thay mặt nhân dân giới thiệu 01)
để nhân dân bầu trực tiếp bằng phiếu kín (ý kiến này đã được nhiều học giả, người có
tâm huyết đề nghị trong thời gian qua).
- Phương án 2.
Quy định và tổ chức bầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân không phải là đại biểu Hội
đồng nhân dân cùng cấp. Số lượng và thành phần tham gia ứng cử như sau: Đảng giới thiệu 01, người dân thông qua
Mặt trận giới thiệu 01, ngoài ra còn có những trường hợp tự ứng cử thì phải
được trên 50 % cử tri tín nhiệm giới thiệu mới hợp lệ.
Việc bầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân tiến hành cùng lúc với bầu đại biểu Hội đồng
nhân dân.
Trước
mắt, 02 phương án này thực
hiện đối với cấp xã trước, sau đó cần sơ kết,
nếu được thì triển khai tiếp.
b3.
Cải tiến hoạt động của chính quyền cơ sở:
-
Nâng tỷ lệ đại biểu Hội đồng nhân dân chuyên trách làm việc thường xuyên lên so
với hiện nay (cần
thí điểm tỷ lệ chuyên trách là 25 % trước rồi 50 % để đánh giá rút kinh nghiệm);
tăng số lượng công chức cấp xã từ 07 lên 10 (hoặc 12)
người để đảm nhận các công việc chuyên môn.
-
Xem xét, nghiên cứu sửa lại Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân
theo hướng “thiết kế” lại nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân, Ủy ban
nhân dân các cấp sao cho phù hợp với thực tế; chỉ giao cho Ủy ban nhân dân cấp
xã nhiệm vụ thu
thuế, theo dõi, giám sát, kịp thời xử lý hoặc báo cáo lên cấp trên để
xử lý những vấn đề sai trái…; “thiết kế” lại hệ
thống chính quyền địa phương ở nước ta sao cho tinh gọn, phù hợp với đặc điểm
vùng miền, có những quy định “cứng” và “mềm” linh hoạt, không nhất thiết phải
có 03 cấp: Tỉnh -
huyện - xã; đồng thời thay vì thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân… nên chuyển sang chỉ đạo
thực hiện thí điểm mô hình chính quyền địa phương 02 cấp (tỉnh - xã) và mô hình chính quyền đô thị - chính quyền nông thôn.
c. Địa bàn chọn triển khai thí
điểm:
-
Thành phố Đà Nẵng, thành phố Hải Phòng và thành phố Cần Thơ (là những đô thị trực thuộc Trung ương, có
quy mô trung bình).
-
Ngoài ra, hiện nay có nhiều địa phương đề nghị chia tách đơn vị hành chính cấp
huyện, cấp xã (tuy
Chính phủ chỉ đạo hạn chế chia tách), nhân cơ hội này
Trung ương chỉ đạo Quốc hội ra nghị quyết giao Chính phủ lựa xem xét, chọn một
vài địa phương đại diện những vùng, miền khác nhau để thực hiện thí điểm.
d. Thời gian thí điểm:
Từ nay đến hết tháng 06-2015, sau đó sơ kết, báo cáo trình Đại hội Đảng lần thứ
12 và Quốc hội khóa 14.
Tóm lại, nêu lại vấn đề trên để chúng ta
có thêm thông tin trong việc đánh giá về vị trí, vai trò… của Hội đồng nhân
dân. Bài viết chỉ nêu lên những nét chấm phá cơ bản nên không thể bao quát và
chi tiết hết mọi vấn đề, rất mong được các cấp, các ngành quan tâm cùng thảo luận./.
____________
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét