Phóng thích' tù nhân xưa và nay

Thời nào cũng vậy, tội phạm hiếp dâm (đặc biệt mang tính chất loạn luân, hiếp dâm trẻ em), trộm cướp và đặc biệt tội phạm can án giết người đều nằm trong danh sách không được xét đặc xá tha tù trước thời hạn.

Ngược về quá khứ tìm hiểu việc "phóng thích" tù nhân của triều vua xưa gần 2 thế kỷ trước để rồi ghi nhận nhiều câu chuyện, những nét tương đồng lẫn khác biệt giữa xưa và nay…

Theo trích đoạn trong Bộ Hình của triều Nguyễn giai đoạn vua Gia Long lập quốc, các tội phạm vào thập ác, giết người, trộm cắp, đốt nhà, đào mả, cướp lấy nhân khẩu của người khác, bắt người đem bán, dụ dỗ đàn bà - con gái và trẻ con người ta, chủ mưu sai kẻ khác giết người, biết người ấy có tội mà dung túng… đều không được tha dịp ân xá.

Tội thập ác được nhắc đến ở đây gồm các tội mưu phản, tội mưu đại nghịch (phá hủy lăng tẩm, cung miếu của nhà vua), tội mưu bạn (phản nước), tội ác nghịch (đánh và mưu giết ông bà, cha mẹ của mình hoặc chồng (vợ), tội bất đạo (giết 3 người trong một nhà), tội đại bất kính (ăn trộm đồ dùng của vua hoặc nơi đại tự), tội bất hiếu, tội bất mục (mưu giết và bán người họ hàng), tội bất nghĩa (giết quan viên, giết thầy dạy học, lấy chồng khác khi có tang chồng…) và tội nổi loạn (gian dâm với đàn bà con gái trong họ và thông dâm với nàng hầu của cha).

Theo quy định lúc bấy giờ của thiên tử, tù phạm mắc hết thảy các tội trên - những tội mà họ chủ tâm, cố ý làm đều không được tha khi gặp được ân xá. Những người vì lỡ lầm mà gây nên tội thì sẽ được tha tội khi có dịp ân xá. Với những trường hợp không nằm trong danh sách ân xá (nay là đặc xá) thì chỉ khi có xá thư của vua mới được tha tội hoặc giảm tội…

Thời Nguyễn, việc ân xá thường được diễn ra nhân dịp vua lên ngôi. Sử triều Nguyễn chép, Gia Long năm thứ 1 (1802), vua có Chiếu ban ơn rằng: Phàm các tù phải đồ (tội đồ, bắt làm nô lệ cho biết nhục với mức phạt thấp nhất là đồ 1 năm đánh 60 trượng, cao nhất đồ 3 năm phạt đánh 100 trượng) mới hay cũ, không kể là đã hay chưa xử tội, đều khoan tha cho tất cả. Duy có những tội giết người và kẻ cầm đầu bọn ăn cướp thì không được dự vào lệ ân xá  này.

Năm 1820, ngay khi lên ngôi báu tiếp nối từ di chiếu của vua cha là Hoàng đế Gia Long, vua Minh Mạng cũng có Chiếu ban Dụ ân xá cho tù phạm: "Kể từ lúc mờ sáng ngày mồng 1 tháng Giêng trở về trước, phàm những người can tội quân, lưu (không nỡ giết chết, đem đánh đòn và đày phương xa) dù đã hay chưa kết án đều tha cho cả. Về tội xử tử có bao nhiêu người, giao cho Bộ Hình tra xét lại tội danh nặng, nhẹ thế nào tâu lên xin chỉ khoan giảm"…

Bên cạnh việc nối ngôi, các vua triều Nguyễn còn ban ơn ân xá cho tù phạm nhân những dịp khánh điển to lớn như mừng thọ Hoàng thái hậu (mừng thọ mẹ vua), nhận tin thắng trận hay khi đất nước liên tục gặp thiên tai.

Các vua đầu triều Nguyễn như Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị ngày trước cũng có những chiếu cố, cho ân xá một số tù phạm lẽ ra phải xử tội chết. Điển hình là việc Vua Thiệu Trị chuẩn tờ tâu tha cho một nữ tử tội can án giết người vào năm Thiệu Trị thứ 4 (1844).

Trong chỉ dụ, vua Thiệu Trị ghi: "Nguyễn Thị Tú nguyên trước can án giết người phải xử tử, trước đây sai dụ được tên ăn cướp ra thú, kể cũng hơi biết sợ hãi, hối lỗi. Nay cha mẹ thị ấy già, ốm, không có người chăm nuôi, tình cũng đáng thương, gia ơn cho được tha ngay, nhưng phải già hiệu một tháng (đóng gông), phạt xuy 100 roi (vừa đánh vừa răn cho biết tội), lại phải nộp 20  lạng bạc cấp cho gia thuộc kẻ bị chết để làm tiền nuôi sống".

Để tránh việc ân xá tha tội chết cho tử tội bị lạm dụng, trong dụ, vua Thiệu Trị lưu ý với triều thần: "Việc này lòng ta thương tình mà định tội, mà đặt ra hình phạt. Từ nay trở đi, những án nào mà tình, lý không giống như thế thì không được viện dụ này mà làm lệ”.

Luận về chuyện ân xá xưa lẫn nay, mới thấy thời nào cũng vậy, thấy rằng tội phạm hiếp dâm (đặc biệt mang tính chất loạn luân, hiếp dâm trẻ em), trộm cướp và đặc biệt là tội phạm can án giết người đều nằm trong danh sách không được xét đặc xá tha tù trước thời hạn.

Theo thiếu tướng Hồ Thanh Đình (Phó tổng cục trưởng Tổng cục Thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp Bộ Công an), mục đích của việc ân xá suy cho cùng là tạo cơ hội để những người từng lỡ lầm được cơ hội hoàn lương, sống có ích.

Theo quyết định của Chủ tịch nước về đặc xá năm 2013, đối tượng được xét đặc xá là người bị kết án tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn đang chấp hành án phạt tù tại các trại giam hay trại tạm giam do Bộ Công an cùng Bộ Quốc phòng quản lý. Điều kiện để được đề nghị đặc xá là chấp hành tốt nội quy trại giam, chấp hành án phạt tù ít nhất 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn và ít nhất 14 năm đối với hình phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn…

Phạm nhân lập được công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù như cứu người,  cứu tài sản của Nhà nước, công dân trong thiên tai, hỏa hoạn… có giá trị từ 30 triệu đồng trở lên; hoặc nếu là con đẻ, con nuôi của Bà mẹ Việt Nam anh hùng… là những yếu tố để được xem xét đề nghị đặc xá.

Tướng Đình cho biết không xét đặc xá cho người đồng thời phạm 2 tội như giết người và cướp tài sản, giết người và hiếp dâm, giết người và hiếp dâm trẻ em, cướp tài sản và hiếp dâm trẻ em, giết người có tổ chức, hiếp dâm có tính loạn luân, cướp tài sản có sử dụng vũ khí, cướp tài sản và trộm cắp có tổ chức hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng…

Thực tế cho thấy công tác đặc xá ở Việt Nam thường được triển khai nhân dịp Quốc khánh 2/9 (có năm đặc xá vào dịp 30/4 hay tết Nguyên đán), người phạm các trọng tội cướp - hiếp - giết hay nghiện ma túy được xét duyệt rất kỹ. Với những trường hợp gây trọng án, cơ hội để được lọt vào danh sách được tha tù trước thời hạn chỉ là con số không.

Theo An ninh thế giới