Đại diện Viện Kiểm sát phải ngồi ngang hàng luật sư

Việc để kiểm sát viên ngồi ngang hàng với HĐXX vừa thể hiện sự bất bình đẳng về vị thế giữa bên buộc tội và bên gỡ tội, vừa dễ tạo cảm giác thiếu khách quan khi tòa xử án.

Gần đây, VKSND TP Đà Nẵng gửi công văn báo cáo VKSND Tối cao cho rằng việc TAND TP này sắp xếp lại vị trí ngồi của đại diện VKS tại phiên tòa hình sự theo xu thế cải cách tiến bộ là “tùy tiện”...

Tháng 5-2013, Pháp Luật TP.HCM từng có bài phản ánh về chuyện TAND TP Đà Nẵng bố trí lại vị trí ngồi của những người tiến hành tố tụng trong phiên tòa hình sự. Theo đó, HĐXX (thẩm phán, các hội thẩm nhân dân) sẽ ngồi ở vị trí cao nhất và riêng biệt. Ngồi phía dưới và ngay trước bàn của HĐXX là bàn của thư ký ghi biên bản phiên tòa. Cũng ngồi phía dưới ngang hàng với bàn thư ký phiên tòa nhưng ở hai bên, đối diện nhau là bàn của đại diện VKS và bàn của luật sư.

Thể hiện sự bình đẳng trong tố tụng

Theo quan điểm của TAND TP Đà Nẵng, việc đổi mới vị trí ngồi của những người tiến hành tố tụng và luật sư như trên chính là sự thể hiện của tinh thần thay đổi từ mô hình tố tụng xét hỏi sang mô hình tranh tụng. HĐXX giữ vai trò tài phán nên phải ngồi ở vị trí biệt lập và cao nhất. Còn đại diện VKS và luật sư bào chữa lần lượt giữ các vai trò buộc tội và gỡ tội. Hai thành phần này có vai trò ngang nhau trong tố tụng nên cần phải ngồi ngang hàng nhau.

Việc sắp xếp vị trí ngồi của đại diện VKS ngang hàng với luật sư trong phiên tòa hình sự của TAND TP Đà Nẵng đã được sự đồng thuận cao của dư luận xã hội. Được biết sau đó, Liên đoàn Luật sư Việt Nam và một số tòa án địa phương cũng có kiến nghị đến các cơ quan có thẩm quyền ở trung ương xem xét thiết kế phòng xử án nhằm đảm bảo chỗ ngồi, vị trí bình đẳng giữa đại diện VKS và luật sư tại phiên tòa.

Tuy nhiên gần đây, VKSND TP Đà Nẵng đã có Công văn số 276 báo cáo VKSND Tối cao về việc này. Theo VKSND TP Đà Nẵng, “việc làm của TAND TP Đà Nẵng là tùy tiện khi chưa có quy định hướng dẫn của các cấp có thẩm quyền, gây ảnh hưởng đến vị thế đối với VKS”. Vì thế, VKSND TP Đà Nẵng đề nghị VKSND Tối cao cho ý kiến “nhằm tránh việc bố trí tùy tiện vị trí ngồi của đại diện VKS khi tham gia xét xử tại phiên tòa”.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục nhân rộng”!

Ngày 2-9, trao đổi với PV, Thẩm phán Nguyễn Văn Quận (Chánh án TAND TP Đà Nẵng) cho biết TAND TP Đà Nẵng không hề nhận được công văn hay trao đổi gì của phía VKS liên quan đến vấn đề trên. Ông tiếp tục khẳng định: “Việc đổi mới vị trí chỗ ngồi của những người tiến hành tố tụng và luật sư như trên là bước thay đổi mô hình xét xử theo hướng mô hình tranh tụng tiến bộ hơn. Việc thay đổi này đã nhận được nhiều sự ủng hộ từ các tòa cấp địa phương. chúng tôi sẽ tiếp tục tiến hành mô hình tranh tụng này”.

Ông Quận cũng cho biết thêm là hiện nay sở dĩ một số tòa cấp quận, huyện ở Đà Nẵng chưa thay đổi theo mô hình mới là do diện tích phòng xử quá chật hẹp. Nếu trụ sở xét xử của tòa nào được nâng cấp, chuyển về trụ sở mới mà diện tích phòng xử đủ rộng thì cũng sẽ tiến hành thay đổi theo mô hình tiến bộ này.

Không thể đảo ngược xu thế cải cách

Không biết từ bao giờ, kiểm sát viên lại được bố trí ngồi ngang hàng với vị trí bình đẳng giữa đại diện VKS và luật sư tại phiên tòa vụ án hình sự và phía trên bàn của luật sư. Từ trước tới nay, TAND Tối cao và VKSND Tối cao đều chưa có văn bản chính thức về chuyện này.

Theo chúng tôi, không ai được ngồi ngang hàng với HĐXX - những người có thẩm quyền cao nhất khi thực hiện chức trách xét xử, từ quyền điều khiển phiên tòa (chủ tọa) tới quyền tài phán (cả tập thể HĐXX). Tại phiên tòa, kiểm sát viên cũng chỉ là bên buộc tội, đối lập với bên gỡ tội. Việc để kiểm sát viên ngồi ngang hàng với HĐXX vừa thể hiện sự bất bình đẳng về vị thế giữa bên buộc tội và bên gỡ tội, vừa dễ tạo cảm giác thiếu khách quan khi tòa xử án. Do đó, việc sắp xếp lại chỗ ngồi của kiểm sát viên trong phiên tòa hình sự như TAND TP Đà Nẵng đã làm là điều rất hợp lý.

Dẫu biết rằng một chỗ ngồi không làm nên công lý nhưng việc sắp xếp vị trí ngồi hợp lý nơi công đường sẽ thể hiện được tính dân chủ, công bằng, bình đẳng của phiên tòa trong xu thế cải cách tư pháp hiện nay. Trong Đề án mô hình tố tụng hình sự Việt Nam do VKSND Tối cao đang chủ trì soạn thảo, các vấn đề về vị trí ngồi, cách thức xét hỏi, tranh luận… đều được ghi nhận theo xu hướng tiến bộ. Dù đây là chuyện của tương lai nhưng trước mắt, theo chúng tôi, sự đổi mới mà TAND TP Đà Nẵng đang áp dụng rất cần được ngành tòa án cả nước mạnh dạn nhân rộng.

Đề cao sự bình đẳng Chuyện vị trí ngồi của kiểm sát viên và luật sư gây ra khá nhiều tranh cãi từ trước tới nay. Gần chục năm trước, trong giai đoạn đầu của cải cách tư pháp, Pháp Luật TP.HCM từng mở diễn đàn về vấn đề này. Thời điểm đó, rất nhiều ý kiến của các chuyên gia pháp lý, bạn đọc gửi về ủng hộ việc phải đổi mới vị trí ngồi như TAND TP Đà Nẵng đang áp dụng để đề cao sự bình đẳng trong tranh tụng. Thật ra TAND TP Đà Nẵng không phải là đơn vị tòa án đầu tiên mạnh dạn bố trí lại chỗ ngồi của đại diện VKS. Khoảng năm 2010, TAND tỉnh Bình Dương đã tiến hành thí điểm việc thay đổi vị trí ngồi của HĐXX, kiểm sát viên, luật sư tại phiên tòa hình sự tương tự như TAND TP Đà Nẵng. Rất tiếc là sau đó dù được dư luận ủng hộ nhưng vì nhiều lý do khác nhau, cuối cùng TAND tỉnh Bình Dương đã dừng việc thí điểm này lại.

HỒNG HÀ - DƯƠNG HẰNG