Theo
Blog của Nhà văn Phạm Xuân Nguyên
Bài giảng của giáo sư Hồ Ngọc Đại tại
trường viết văn Nguyễn Du. Giáo sư đầu bạc trắng, áo trắng, quần trắng, giọng
nói sang sảng, giọng điệu hài hước và thẳng thừng.
5 điều cơ bản của buổi học:
1. Sự tương quan giữa triết học
và lịch sử.
2. Sự tồi tệ của nghị quyết và
chính sách.
3. Sự cần thiết của mở rộng/ phá
bỏ tư duy cũ.
4. Phát hiện lớn nhất của con
người là Công Nghệ Sinh Đẻ.
5. Ta tạo ra chính mình.
Tôi xin nói ngay là, tôi nói điều tôi nói, còn
tiếp nhận hay không là việc của các anh các chị.
Thơ dù đề là "Vô đề/ Không đề" thì vẫn
cứ là có đề. Vậy hôm nay bài giảng của tôi có đầu đề là "Triết học và lịch
sử".
Có hai vấn đề tôi cho là cơ bản nhất trong các
vấn đề cơ bản: triết học và lịch sử. Xin nhớ cho rằng, chúng ta không mày mò
điều mà nhân loại đã đi qua. Ta sinh ra thế giới đã có sẵn, anh buộc phải chấp
nhận những điều có sẵn đó. Và ta phải chịu quá nhiều sức ép. Dưới những sức ép
không gì cưỡng lại đó, ta cứ ngỡ là mình được tự do.
Anh ngồi yên ở đây, anh phải chịu sức ép của
không khí, phải chịu lực hút của Trái Đất. Ta thấy điều đó là tự nhiên, ai cũng
phải chịu những sức ép ấy, vậy là chẳng ai phải chịu sức ép cả.
Quay lại với triết học và lịch sử. Tính triết học
được hiểu là cái lý cuối cùng của cuộc đời (không thấy được bằng mắt); còn lịch
sử được hiểu là cái có thật, cái đã/đang/sẽ có thật, hoàn toàn trần trụi.
Mấy ngàn năm nay, nhân loại bao giờ cũng đứng
trước hai vấn đề: triết học (tinh thần) và lịch sử (vật chất). Nhà văn như các
bạn là phải hiểu vật chất một cách rất tinh thần.
Tôi chẳng hiểu tại sao lại có thứ câu hỏi ngu
xuẩn đến thế, không hiểu sao có loại nhà trường ngu như thế! Đấy là cứ đặt ra
hai câu hỏi cho học sinh: vật chất có trước hay tinh thần có trước? Cái nào
quyết định cái nào? Điên à! Như mấy anh nào cứ hỏi con gà có trước hay quả
trứng có trước ấy, hỏi để làm gì?
Lịch sử và triết học tương đương nhau. Hegel nói:
"Lịch sử và triết học là hai hình thái tương đương nhau". Anh chị chú
ý chữ "hình thái", hay là "hình thức" ở đây. Hôm nay tôi
mặc áo màu trắng, ngày mai tôi mặc áo đỏ, hoặc có lúc nào có chị gặp tôi không
mặc áo gì cả, vẫn nhận ra tôi. Bởi đó chỉ là hình thức thôi.
Triết học và lịch sử có sự chuyển hóa lẫn nhau.
Ngày xưa vợ chồng gọi nhau là "mình" là triết học nhất. Mình mà lại
không phải là mình. Bây giờ không còn gọi nhau như thế là bởi nhiều mình quá.
Và phải hiểu rằng khi gọi "thằng chồng" là đã ám chỉ có "con
vợ" ở trong rồi.
Tư duy quá rạch ròi tạo ra trình độ thấp. Cái
nhìn thấy chứa cái không nhìn thấy.
(Giáo sư giơ cánh tay lên) Tôi đố các anh các chị
đây là cái gì? (Hội trường: cánh tay). Cánh tay à? À, tôi nghe thấy có chị nào
bên dưới bảo đây là cái gối. Đúng đấy, với riêng chị có thể đây là cái gối. Với
người khác có thể là gọng kìm, là quả đấm.
Hiểu rõ hai vấn đề, nhìn thấy hai mặt của một sự
việc, các anh chị sẽ viết văn thoải mái hơn. Trên đời không có cái gì tồn tại
đơn độc hết. Trong đời, cư xử cũng chính là một dạng triết học. Như tôi, giảng
bài cho các anh các chị thì là Giáo sư, nói những gì, quay ngang quay dọc ra
sao, nhìn ngó thế nào. Tôi về nhà, vợ gọi: "Đại đâu?" là phải
"Dạ!" ngay (GS khoanh tay cúi đầu), không thì chết với nó.
Tiếp theo, tôi xin nói về "Siêu hình, biện
chứng". Hegel nói, "Toàn bộ triết học thâu tóm vào phương pháp".
Có hai phương pháp cơ bản: siêu hình và biện chứng.
- Siêu hình.
Hegel được coi như
"ông trùm của duy tâm". Ông nói: "Các nhà triết học phê bình
tôi, họ tưởng tôi cũng ngu như bọn duy vật".
VD: các cô trong đây giữ
cho mình một cái ảnh trẻ nhất, đẹp nhất, mỗi khi ai hỏi thì đem ra khoe, hoặc
yêu mến ai đem ra tặng. Các cô ngày thường có thể đanh đá, chua ngoa cau có,
nhưng bức ảnh chụp lại một tích tắc đẹp và chặn đứng sự vận động của nó (siêu
hình). Cái ảnh đó là sự thật, không hề bịa, nhưng lại sai (ngày thường con bé
đành hanh, sao trong ảnh lại hiền dịu thế).
- Biện chứng.
Tức là để sự vật vận động
và nghiên cứu nó trong lịch sử. Như thế thật mà không thật. Xem phim là một
điển hình về biện chứng giả (thực chất là những siêu hình kế tiếp).
Mấy nghị quyết của Nhà
nước giả là vì thế: cuộc sống vận động, nhưng nghị quyết thì đứng. Ngu thế chứ!
Điển hình của sự sống là luôn luôn vận động. Hãy xem những nghị quyết như những
cuốn tiểu thuyết. Hai đứa đấy lúc đầu gặp nhau thì chúng nó vui, chắc gì cả đời
còn lại chúng nó vui?
Mà tư duy kiểu Việt Nam : không sai
là đúng, không đúng là sai, có chết không.
Trong văn chương, anh
không bao giờ là anh thì anh mới là anh. Anh luôn luôn là anh thì anh chết. Sự
ổn định chỉ là ước lệ.
Như vậy, hãy tin vào
Triết học, nhưng cũng không nên tin vào Triết học.
Không phải đi đâu xa,
cuộc sống chính là lịch sử. Ta sinh ra từ đó và ta sống chết với nó. Cho nên
các bà già nông thôn triết học lắm.
Triết học cao thì nhìn
cuộc sống rõ. Cuộc sống đích thực thì triết học mới cao được.
Ở thế hệ của chúng ta,
cuộc sống vận động rất nhanh. Mác nói: "Rồi có lúc một ngày bằng 20
năm", chính là lúc này đây.
Mác nói: "Lịch sử là
tự nhiên". Khái niệm "lịch sử" ở đây chính là cuộc sống thực, là
thực tiễn, là hiện thực, là hiện thực khách quan, như các anh chị thường dùng.
Hồi đó Mác tí tuổi đầu, chưa tới 30, mà một ông GS 70 tuổi vẫn phải trích dẫn
(ý GS tự nói mình) thì các anh chị biết là Mác giỏi thế nào.
Triết lý cuộc sống hết
sức đơn giản: muốn gì thì gì, cứ phải sống đã. Ăngghen nói: "Sống là sự
trao đổi chất". "Trao đổi" tức là phải có hai bên, có chất trao
đổi, có sự vận động về thời gian và không gian.
"Lịch sử là tự
nhiên". Thế tức là cái gì tự nhiên nhất thì vĩ đại nhất.
Cứ nống lên là vĩ đại à?
Việt Nam
buồn cười. Thi đua khác nào kiễng chân lên, có tăng được chiều cao đâu. Nước ta
thế, khẩu hiệu càng nhiều, đất nước càng khốn nạn.
Năm 69,70 gì đó, tôi sang
Liên Xô học. Những người bạn Liên Xô nói với nhau: "Các bạn ơi, chúng ta
nên thương anh Đại. Cái mà chúng ta sắp đổ rồi thì anh Đại sang học".
Họ khuyên tôi nên đọc
Platon, Kant, Hegel, Marx- chỉ cần đọc 4 ông ấy thôi, và chú thích cách đọc:
thứ nhất, lúc nào chán không còn việc gì làm nữa thì hẵng đọc; thứ hai, đừng
đọc theo hệ thống, hãy đọc lung tung bạ đâu đọc đấy.
Tôi không hiểu nổi những lời khuyên của họ. Nhưng chính cách đọc ấy làm tôi mở rộng tư duy, không theo khuôn thước nữa.
Tôi không hiểu nổi những lời khuyên của họ. Nhưng chính cách đọc ấy làm tôi mở rộng tư duy, không theo khuôn thước nữa.
Các giáo trình triết học
bây giờ buồn cười, bảo sai thì không sai, nhưng mà học chẳng để làm gì.
Có mấy người mời tôi đến
dạy, sợ không đủ thù lao. Trời ơi, sinh viên là thù lao lớn nhất đối với tôi.
Mà chính ra họ sợ tôi đến làm loạn sinh viên. Sinh viên là bọn dễ nổi loạn
nhất.
Trong trường học, các anh
chị toàn dạy Dao, Kéo cả, chẳng thấy Mác đâu hết.
Mác nói: từ trước đến
giờ, các cuộc cách mạng đều là của số ít, không thấy cuộc cách mạng nào là của
số đông. Ông hi vọng ở cuộc cách mạng tư sản Pháp, nhưng về sau ông thất vọng.
Các anh chị xem này, lúc
đầu có hai loại người là "chủ nô và nô lệ". Hai loại này bị thay thế
bởi "địa chủ và nông dân". Hai loại này lại bị thay thế bởi "tư
sản và vô sản". Thế bây giờ muốn tư sản chết mà mỗi vô sản sống thôi à? Vô
lý! Thằng đấy chết phải có thằng khác thay vào, hoặc là phải có hai thằng mới.
Có phải về mặt triết học,
"nông dân" là phản động, bởi họ đại diện cho phương thức sản xuất cũ
nên phải hủy bỏ không?
Ông.... hỏi tôi có gì
trách Đảng không. Tôi bảo, tôi giận chứ tôi không trách, mà tôi quý tôi mới
giận. Thứ nhất, ngàn đời nay Việt Nam toàn nông dân, nhưng chính sách
với nông dân tệ quá. Các vị cũng từ nông dân mà ra chứ đâu. Thứ hai là chính
sách với trí thức. Bọn này cực kỳ yêu nước, chỉ phải tội chúng nó hay chửi lung
tung, thì Đảng hay cà khịa với chúng nó.
Lúc đầu trên đời không có
gì hết, chỉ là một thế giới vô cơ. Sau đó xuất hiện sự sống hữu cơ, rồi có thực
vật và động vật. Lịch sử luôn sáng tạo ra cái mới. Đến khi con người ra đời thì
toàn bộ cơ sở tự nhiên đã có rồi.
Về mặt lịch sử, ta có cơ
thể người. Về mặt triết học, ta có "phạm trù người".
Người là sản phẩm sau
cùng của lịch sử tự nhiên. Việc mà toàn bộ lịch sử tự nhiên làm suốt tỉ tỉ năm
qua thâu tóm vào trong CÔNG NGHỆ SINH ĐẺ. Đó là tinh túy của lịch sử.
Ta biết rằng ông Trời làm
khoán, rất chắc chắn, an toàn tuyệt đối: con bò sẽ đẻ ra con bò, con vịt lại đẻ
ra con vịt,... Và muôn loài cho gì hưởng nấy.
Riêng con người tự sinh
ra mình, qua lao động. Loài người là loài ương bướng.
Con khỉ đầu tiên đi bằng
hai chân, thể nào cũng bị đồng loại phê bình, họp kiểm điểm mạnh lắm. Cũng như
cái anh đầu tiên nghĩ tới việc đi xe đạp, khác hẳn việc cưỡi ngựa hoặc đi xe
ngựa (vẫn là dùng sức bộ), chắc chắn sẽ bị hàng xóm cười: "Thể nào nó
chẳng ngã?".
Nhưng có xe đạp, loài
người mới được giải phóng tư duy, rồi mới có ô tô, máy bay, đỡ sức.
Nói về chữ "RA
SỨC". "Ra sức" để làm gì, ngu muội! Tôi đi ô tô, tôi nhẹ nhàng
khởi động xe, không việc gì phải dùng sức hết. Thế lẽ ra phải đề cao mấy thằng
"không ra sức", đằng này lúc nào cũng hô hào "ra sức", có
điên không.
Con người ta vĩ đại là ở
tinh thần, không ở thể xác. Ông Mác cao có 153cm, nếu đi thi hoa hậu thì ông
cao vừa đến eo, mà với mãi hai tay lên chưa chắc đã với được đến chỗ cần với.
Nhưng ông vẫn vĩ đại. Như vậy là tinh thần quan trọng hơn cơ thể.
Tôi nói câu này:
"Con người là một thực thể tinh thần"- cái này nhiều ông sợ không dám
nói. Con người là một thực thể tinh thần, do đó loài người tự sinh ra mình, bất
chấp Kinh Thánh.
Ta quen "Lạy Trời
mưa xuống, lấy nước tôi uống, lấy ruộng tôi cày,..." Tư duy hèn hạ. Lại
còn "Nước, phân, cần, giống", nghe thì rất vĩ đại khi khái quát nó
lên, nhưng đồng thời cũng rất chung chung. Bao nhiêu "nước"?
"Phân" lúc nào?
(Quay lại công nghệ sinh
đẻ) Cuối thế kỷ XIX, người ta phát hiện ra cơ chế thụ thai. Trước đó thì có con
là việc trời cho. Bây giờ muốn lúc nào có lúc đấy, có hay không đều được. Bây
giờ "coi trời bằng vung", dám làm rồi.
Và có công nghệ sản xuất
vật chất thì ắt phải có công nghệ sản xuất tinh thần.
Người ta hỏi tôi: 30, 40
năm qua, anh làm được gì ? Tôi đáp, ngần ấy năm tôi chỉ làm được có ba chữ
thôi. Ba chữ gì ? Có ba chữ thôi. Nhưng là ba chữ gì ?
HỒ NGỌC ĐẠI !
Tôi xin kết thúc bài
giảng ở đây.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét