Dimitri Sergeevich
Likhachev
Dimitri Sergeevich
Likhachev (1906 - 1999), viện sĩ Viện hàn lâm Khoa học Nga, nhà ngữ văn học
xuất sắc, nhà bác học nhân văn lớn của nước Nga thế kỷ XX. Cả cuộc đời và sự
nghiệp khoa học của mình ông luôn đấu tranh để giữ gìn và phát triển các giá
trị văn hóa, giá trị tinh thần của con người, cho con người, vì con người. Tầm
ảnh hưởng về văn hóa của D. S. Likhachev ngày càng lan tỏa sâu rộng ở Nga và
trên thế giới. Bài viết này là trích đoạn phát biểu của ông tại một cuộc tranh
luận khoa học về số phận của trí thức Nga (23/5/1996).
*
Từ "trí thức" trong các thứ tiếng khác được coi là vay mượn
từ tiếng Nga. Tôi muốn gọi trí thức là bộ phận độc lập về trí tuệ của xã hội.
Đây không đơn giản là học vấn và những người có học làm việc trong lĩnh vực lao
động trí óc. Sự độc lập trí tuệ là đặc điểm tối quan trọng của trí thức. Độc
lập với các quyền lợi đảng phái, tầng lớp, giai cấp, nghề nghiệp, thương mại và
thậm chí đơn giản là công danh.
Người trí thức sẽ mất tự
do trí tuệ và thôi là trí thức khi buộc phải tuân thủ mù quáng các giáo điều
của một học thuyết nào đó. Thậm chí nếu khi đã hình thành nên thế giới quan và
các quan điểm của mình mà người trí thức từ chối xem xét lại chúng dù chỉ đơn
giản là do ương ngạnh (vì một khi anh ta đã nói ra có nghĩa là anh ta phải bám
lấy nó) thì đấy cũng là điều có hại cho chính trí thức. Nếu do chính kiến mà
người trí thức gia nhập một đảng đòi hỏi anh ta phải tuân thủ kỷ luật vô điều
kiện và các hành động không phù hợp với ý kiến riêng của mình thì sự tự nguyện
bán mình làm nô lệ đó sẽ tước đi của anh ta khả năng liệt mình vào giới trí
thức. Đây là một khẳng định rất quan trọng.
Đồng thời, người không
tôn trọng tự do trí tuệ của người khác, truy bức người khác về chính kiến, cũng
không thể được coi là người trí thức, bởi vì tự do trí tuệ của riêng anh đòi
hỏi sự tôn trọng đối với tự do này ở những người khác, bất luận nó được bộc lộ
ra ở đâu và bằng cái gì. Ở đây yếu tố đạo đức có hiệu lực. Yếu tố đạo đức đối
với trí thức rất quan trọng, tự do trí tuệ trong chừng mực nhất định luôn là sự
thể hiện của đạo đức. Mà đạo đức là quyền lực duy nhất có sức mạnh không chỉ
tước đoạt của con người tự do, mà còn bảo đảm tự do cho con người. Tôi hết sức
đề nghị suy nghĩ về điều này, nó rất quan trọng. Lương tâm bắt buộc, nhưng sự
bắt buộc của lương tâm là sự bảo đảm cho con người tự do đầy đủ, bởi vì lương
tâm bắt buộc từ bên trong, còn tất cả những sự bắt buộc khác đều đến từ bên
ngoài: đảng phái, giai cấp, và đủ loại khác.
Người đã phụ thuộc vào
lương tâm thì không bị phụ thuộc vào cái gì nữa hết. Mà đã phụ thuộc lương tâm
thì anh ta có thể chỉ là người tự do tuyệt đối. Điều này có nghĩa, lương tâm là
cái bảo đảm cho tự do của con người-trí thức. Một mối tương quan như thế xuất
hiện.
Tất nhiên, không có giới
trí thức, mà đó trước hết là những người lao động trí óc, thì trong chừng mực
nào đó không một đất nước nào có thể tồn tại được, nhất là Nga. Nhưng đấy không
phải vì Nga là một nước đặc biệt, mà vì người Nga là một dân tộc đặc biệt do
các hoàn cảnh lịch sử bện kết nhau tạo nên.
Cuộc nổi dậy tập thể đầu
tiên của những người trí thức Nga là cuộc khởi nghĩa tháng Chạp (1812). Trong
môi trường những người tháng Chạp đã nổi lên những con người tự do, đứng dậy
chống lại các quyền lợi đẳng cấp của mình. Nhưng đáng chú ý là sự tự do trí tuệ
đã ngăn cản những người tháng Chạp giành chiến thắng. Họ không thể thống nhất
lại chính bởi vì họ là những người trí thức. Lập ra một đảng có thể giành chính
quyền, việc đó về nguyên tắc họ không thể làm được. Đấy là chỗ yếu về tổ chức,
nhưng đấy cũng là sức mạnh tinh thần, đạo đức của giới trí thức. Thiên chức của
những người mang tự do trí tuệ là sáng tạo, chứ không phải đè bẹp dưới mình các
đẳng cấp khác. Về mặt này trí thức có phần đứng gần nhất với nông dân. Nông dân
cũng sống bằng các truyền thống của mình, tự do quen thuộc với truyền thống.
Trí thức luôn là tấm bia công
kích của nhà nước, và việc đầu tiên mà bất kỳ nhà nước nào cũng làm để củng cố
quyền lực của mình là tìm cách hủy diệt giới trí thức và tất cả những gì thúc
đẩy việc hình thành nên trí thức.
Mỗi cuộc cách mạng trong
bất kỳ nước nào cũng đều đi kèm sự truy nã trí thức. Đó là việc cần thiết để
củng cố quyền lực. Kể từ khi lên nắm chính quyền những người bonsevik đã bắt
giam và trục xuất các trí thức; cấm đoán các tổ nhóm, hội đoàn và thậm chí cả
những nơi trí thức gặp mặt nhau tưởng như hoàn toàn vô hại - nhà hàng, tiệm cà
phê, quán trà; đóng cửa các tờ báo và tạp chí đem các vấn đề quan điểm xã hội
ra thảo luận; tìm cách hạ nhục giới trí thức trong mắt nhân dân. Điều này rất
tiêu biểu cho những năm đầu cách mạng. Tôi nhớ rất rõ.
Ban lãnh đạo bonsevik xếp chung trí thức với tư
sản và quý tộc. Mọi người trí thức đều bị coi là tư sản. Dù đó là viện sĩ
Sakhmatov hay một ai đó khác. Bởi lẽ sự tự do tư tưởng vốn có đối với trí thức
bao giờ cũng khiến cho các nhà nước kiểu độc tài hay ý hệ lo ngại nhiều nhất.
(Nguồn: www.likhachev.ru)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét