Cha ông xưa
có câu xem mặt, đặt tên hay xem “tên” để hiểu về người trong câu nói Xem mặt mà bắt hình dong. Tên – có thể chỉ là vì một ý thích nào
đó của cha, mẹ hay ông bà mà theo ta đi suốt cả cuộc đời. Và, không hiếm trường
hợp, tên dường như được gắn liền với định kiếp, số phận. Tên người, tên đường
phố, tên của sản phẩm hay tên của một công ty, nó có nhiều nghĩa đa chiều và
sâu sắc lắm của hoài vọng, ước mong…
1. Trước hết nói về tên người, có
rất nhiều bậc cha mẹ khi đặt tên cho con chưa tính hết đủ đường nên gây ra
không ít những luỵ phiền, thậm chí là ám ảnh lâu dài. Chẳng hạn tên con là
Hoàng Tiến Sĩ, Nguyễn Cao Đẳng nhưng chúng chỉ học đến lớp chín rồi thôi. Lại
có cái tên kêu hơn chuông như Trần Thị Bạch Tuyết, Phạm Thị Tuyết Trinh… Chẳng
may con gái mình đen như than và thay người yêu như thay áo thì thành ra tuyết
hay trinh đều là thảm hoạ. Dân tộc mình hay có kiểu nói lái nên khi đặt tên cho
con cái, phải liệu chừng ngó trước trông sau. Những cái tên như Giáng Hương,
Thu Cúc, Thái Dương, Thu Khoa…; rằng hay thì thật là hay nhưng lại bất ổn và
không nên một tẹo nào.
2. Loại tên rắc rối nhất là tên đường
phố. Có nước thường đặt tên đưòng theo số, có nước theo địa danh. Cách đặt tên
theo số thật tiện cho việc xác định vị trí nhất là khi cứu hoả hay truy bắt tội
phạm. Ở thành phố HCM có những đường phố dài dằng dặc vắt ngang qua cả mấy quận
nên khi thông báo phải hỏi lại là cũng đường ấy, tên ấy nhưng ở quận nào? Quả
là nhiêu khê.
3. Hà Nội được mở rộng cũng có nghĩa
là sẽ có rất nhiều đường phố mới, rất cần những cái tên. Tên đường ở Hà Nội,
theo thiển nghĩ của người viết bài này là nhiêu khê nhất thế giới (chắc là có
nhiều người phản đối). Chẳng lẽ tên của Trần Hưng Đạo là một đại lộ rộng và dài
gấp mấy lần đường Trần Nhân Tông mà lại hợp lý hay sao? Có rất nhiều cái tên
nên đặt (phải có) nhưng lại không thấy như đường Khổng Tử, Alexandre de Rhodes,
Morrison, Trịnh Công Sơn, Bùi Xuân Phái…Những con người đó dù ít hay nhiều đều
gắn bó với dân tộc Việt Nam nặng nghĩa lắm. Không có tên họ trên những con
đường thật là chẳng nỡ một chút nào.
Tại sao không thử đặt vấn đề là khu vực ngoại
giao đoàn rất cần những tên
đường trung
lập, mang đậm tính văn hoá mà giảm thiểu đến mức thấp nhất về tính chính
trị? Chẳng hạn, tên của Nguyễn Du, Lê Quý Đôn mà để ở khu vực đầy nhạy cảm đó
thì tốt biết bao nhiêu! Nếu một sứ quán nước ngoài cứ ra khỏi cổng, đi đâu – dù
chỉ vài bước, là đập vào mắt những cái tên gợi lên các nỗi xót xa, thất bại từ
quá khứ thì có hay không? Làm như thế chẳng khác nào lấy chồng rồi nhưng cứ
nhắc tên người yêu cũ, chẳng ai dễ chịu bao giờ.
4. Một cuộc “cách mạng về tên các
đường phố” là điều rất cần đem ra bàn luận một cách rộng rãi. Nó phải mang tính
nhân văn, truyền thống, rộng lượng và phổ quát. Tóm lại là cần phải có một cái
nhìn mạnh dạn hơn, đủ nghĩa hơn. Công lao mở cõi của Nhà Nguyễn là điều đáng
được khắc cốt, ghi xương. Có lẽ nào không có những tên đường cho một số vị vua?
Nếu cứ đề cao Quang Trung lên tột đỉnh bằng cách dìm Nhà Nguyễn xuống, thật
không phải một chút nào. Nhà Tây Sơn chia rẽ thành ba “nước” là điều ai cũng
biết. Vậy thì, sai lầm của các vị vua khác nên giải quyết ra sao cho thoả đáng?
Các bậc cây đa, cây đề của giới sử học, văn hoá học phải vào cuộc để làm tham
mưu cho Nhà nước. Đó không chỉ là chuyện chuyên môn mà còn là bổn phận.
5. Những suy nghĩ chưa hề chín trên
đây chỉ là một cách gợi nhỏ. Rất mong các bậc thức giả góp phần bàn luận. Xin
lấy dẫn chứng ở Đà Nẵng. Một trong những cái tên tuyệt vời nhất là Đường Nguyễn Tất Thành.
Dài, rộng, khoáng đạt, tìm đến, hội nhập, mạnh mẽ và tìm đến sự đổi thay thực sự…,
như chính cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Tất Thành. Cái tên đó quả là đúng
đường, đúng phố. Tuy nhiên, đường Huyền Trân Công Chúa mà lên tận Ngũ Hành
Sơn thì quả là chưa biết thương thân gái dặm trường, chưa đánh giá đúng công
lao của một nữ liệt. Cũng tương tự như thế, Lê Thánh Tông là một trong những vị
vua nhiều công lao nhất của nước Việt nhưng đường phố mang tên ông chỉ chưa đầy
trăm mét… Xin đề xuất một vài ý nghĩ ban đầu. Thứ
nhất, không đựơc bỏ sót bất kỳ một nhân vật lịch sử nào. Nếu nhân vật đó
đứng giữa khen chê thì phải được tranh luận. Thứ
hai, phải quốc tế hoá, nhân loại hoá một số con đường để thể hiện cái tâm
biết uống nước nhớ nguồn cũng như cái tầm của hoà hợp, phát triển. Thứ ba, phải tránh cho
kỳ được chuyện đặt tên kèm theo nỗi buồn.
Suy cho đến cùng, tên chỉ là một cách để gọi mà thôi. Nhưng một khi tên gọi đó
“sống” cùng đường phố, con người một cách nhẹ nhõm, yên ổn thì đó là văn hoá,
là ngoại giao, là tầm nhìn và định hướng dài lâu của cả một thành phố, một dân
tộc…
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét