“BÓ CỦI HỨA HÔN” VÀ “CHIẾC VÒNG CẦU HÔN” CỦA NGƯỜI GIẺ - TRIÊNG Ở KON TUM

Hà Xuân Nguyên

Đối với người dân tộc, khi nhìn nhận đánh giá từng người thì bao giờ họ cũng chú trọng trước tiên đến năng lực lao động, sức khỏe và đức hạnh. Việc chọn chồng, kén vợ cũng thế, tiêu chuẩn sắc đẹp và của cải ở xã hội này không chiếm ưu thế như tính cần cù chịu khó, hay làm, khéo tay, trai thì xốc vác, gái thì nết na thể hiện ngay trong cuộc sống thường nhật trước sự chứng kiến và công nhận của mọi người.
Do nhu cầu cần nhân lực lao động nên nam nữ thanh niên Giẻ - Triêng có ý thức lập gia đình sớm. Sau khi trải qua các nghi thức có tính tôn giáo bắt buộc thì thành viên đó được cộng đồng coi như đã trưởng thành, đủ điệu kiện lấy vợ hoặc chồng, thông thường trai khoảng 15 - 16 tuổi, gái khoảng 13-15 tuổi. Với họ, người cùng choong (dòng họ) không thể lấy nhau, nên tục làng có quy định rất nghiêm ngặt về chuyện loạn luân. Vì theo chế độ mẫu hệ nên việc chọn chồng do con gái chủ động tìm hiểu những đối tượng mình ưa thích, nếu họ không đồng ý thì cô gái có thể nhờ bạn bè, bà con thân thuộc đến tác động. Trai gái người Giẻ - Triêng yêu nhau thì đến với nhau, ít có trường hợp bỏ nhau, vì người dân quan niệm rằng lúc đó người con gái đã bị “rĩ” rồi nên khó có cơ hội để lấy chồng nữa. Mẫu người lý tưởng để con trai chọn vợ, con gái chọn chồng là con gái phải biết dệt chiếu, dệt tấm chăn khoát thật khéo, còn con trai phải biết đan gùi, đan rổ ra và biết đánh các bài cồng chiêng.

Theo tập tục của làng quy định, con gái muốn cưới chồng thì phải chuẩn bị ít nhất 100 bó củi đẹp, dài khoảng gần 1 m, là những loại gỗ tốt, đượm than, dễ cháy... để nộp cho nhà trai làm vật sính lễ. Đối với phụ nữ, việc chuẩn bị cho hôn nhân phải được lo trước từ lâu, có thể 2 - 3 năm, trong trường hợp đã đến ngày cưới nhưng không đủ số lượng củi lúc đó có thể nhờ bạn bè giúp đỡ.

Sau khi nhận được lời ưng thuận, cô gái chuyển số củi đó về xếp thành đống lớn ở nhà trai, tại đây, người ta vẩy rượu lên củi để chúc mừng, cầu mong thần linh phù hộ cho đôi vợ chồng trẻ sức khỏe, sinh nhiều con cái, gặp nhiều mau mắn. Đến đây, đám cưới sẽ được tổ chức cho đôi bạn trẻ sau khi chọn được ngày lành tháng tốt. Nghi thức được tiến hành như sau: đôi trai gái sau khi đi chào mừng họ hàng bà con thân thuộc sẽ uống cùng nhau một bát rượu, tiếp đến chàng rễ đeo vào tay phải cô gái một “chiếc vòng cầu hôn”, sau đó cô gái sẽ đeo vào tay trái chàng rễ một chiếc vòng nữa. Đây là hình ảnh đẹp nhất trong nghi thức hợp cẩn của người Giẻ - Triêng được biểu hiện qua hình ảnh trao tặng vòng cho nhau là thể hiện lời nguyện chung thủy sắt son, nó rất thiêng liêng, rất ý nghĩa nên họ xem đó như bảo vật. Chiếc vòng này được cô dâu, chú rễ luôn đeo bên mình như để báo với mọi người rằng trai đã có vơ, gái đã có chồng.

Đám cưới người Giẻ - Triêng thường được tổ chức trong 3 ngày, ngày thứ nhất tại nhà rông, ngày thứ hai tại nhà gái, ngày thứ ba tại nhà trai. Nhà trai, nhà gái sẽ tổ chức giết heo, bò để khao làng. Bó củi hứa hôn đó dùng để nướng thịt mời bà con họ hàng.

Ngày nay, do tác động của nền kinh tế thị trường và phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng nếp sống mới, tập tục cưới hỏi ở người Giẻ - Triêng được đơn giản hóa, bó củi hứa hôn đã mất, chiếc vòng trao tay vẫn còn, thời gian tổ chức đám cưới chỉ còn lại 1 ngày với các nghi thức đơn giản, không cầu kỳ tốn kém như xưa ./.

                                        ---------------