Tết Nguyên đán còn được gọi là Tết
Cả, Tết Ta, Tết Âm lịch hay Tết Cổ truyền, là dịp lễ Tết quan
trọng bậc nhất trong văn hóa của người Việt Nam từ xưa đến nay. Tết
Nguyên Đán là tiết lễ đầu tiên của năm bắt đầu từ lúc giao thừa, sau lễ Trừ
Tịch, tết khởi đầu cho một năm mới với tất cả mọi không gian, cảnh vật và lòng
người đều mới mẻ để đón xuân sang. Chính vì vậy, mọi người tin rằng đầu năm làm
những điều tốt đẹp thì cả năm sẽ may mắn, sung túc, gia đình hòa thuận, việc
làm ăn trong năm được thuận buồm xuôi gió. Bắt nguồn từ ý nghĩa đó, từ xa xưa
ông bà ta đã đưa ra nhiều tập tục kiêng cữ áp dụng trong 3 ngày tết để tránh
những xui xẻo xẩy đến với gia chủ trong năm đó.
Không biết tự bao giờ, tập tục kiêng cữ
trong những ngày đầu xuân đã chiếm một ví trí quan trọng trong đời sống văn hóa
tâm linh của người Việt. Cho đến ngày nay, những tập tục đó vẫn được các thế hệ
sau tiếp nối, gìn giữ và thực hành như là một phương thức tâm linh để phòng
trước những điều bất trắc, rủi ro đến với mỗi gia đình. Tục khiêng cữ trong
những ngày tết ở mỗi vùng, mỗi miền và mỗi dân tộc có những điểm giống nhau và
khác nhau. Tuy nhiên, tựu trung lại thì mọi người đều có những hành động thiết thực
để làm sao cho những ngày tết được vui vẻ nhất, hoàn hảo nhất, tránh những điều
tối kỵ xẩy ra trong những ngày tết. Sau đây là một số tập tục kiêng cữ trong
ngày tết cổ truyền phổ biến trong văn hóa dân gian của người Việt Nam ta từ xưa
tới nay:
- Kiêng quét nhà đổ rác trong các ngày tết: Người Việt cho rằng, nếu đầu năm mà quét
nhà thì mọi may mắn, tài lộc sẽ “theo” rác đi mất. chính vì vậy, những ngày
cuối năm bà con tổng vệ sinh lại nhà cửa, vườn tược để đến ngày đầu xuân mọi
việc đều tươm tất, sạch sẽ. Trong 3 ngày tết, nếu cần phải quét nhà thì tất cả
rác trong nhà đều được dồn vào một góc, đến ra tết mới đưa đi đổ. Tục lệ này
bắt nguồn từ một điển tích Trung Quốc: Ngày xưa, có một người lái buôn tên là
Âu Minh, trong một lần đi qua hồ Thanh Thảo được thủy thần cho một con hầu tên
là Như Nguyệt. Như nguyệt là một người giỏi giang, tháo vát, giúp ông rất nhiều
trong công việc. Từ ngày có Như Nguyệt ở trong nhà, gia đình ông luôn gặp những
điều may mắn, công việc buôn bán được ăn nên làm ra nên giàu lên nhanh chóng.
Một ngày nọ, nhân ngày Mồng Một tết nguyên Đán, Như Nguyệt mắc một lỗi nhỏ bị
Âu Minh đánh đập nên chui vào đống rác trốn. Âu Minh không biết, hốt rác đi đổ.
Từ đó gia đình người lái buôn làm ăn ngày càng thất bát, mọi rủi ro dồn dập đến
trong năm đến nổi Âu Minh từ một người rất giàu có nhưng chỉ trong một năm trở
thành kẻ nghèo khổ. Kể từ đó, mọi người kiêng quét nhà đổ rác vào 3 ngày tết,
sợ rằng quét hết tiền bạc, vận may ra khỏi nhà. Vì vậy, ngày 30 tết, dù bận rộn
đến đâu mọi người cũng ráng tranh thủ dọn dẹp lại nhà cửa, vườn tược, bàn thờ
sạch sẽ trước lúc giao thừa và trong ngày tết hạn chế vứt rác bừa bãi. Ở một số
khu vực như ở Nam
bộ, sau khi quét dọn xong người ta còn cất hết chổi, bởi bà con tin rằng nếu
nhà nào bị mất chổi đầu năm thì trong năm đó sẽ bị trộm vào nhà quét sạch của
cải.
- Kiêng những người xông đất (hay đạp đất,
mở hàng) nặng vía: Tục
lệ này đã có từ lâu đời, tính từ thời khắc giao thừa, người nào đến nhà đầu
tiên thì được gọi là xông đất cho gia chủ. Người ta quan niệm, người xông đất
cũng như người mở hàng đầu tiên, nếu nhẹ vía thì gia chủ sẽ mua may bán đắt,
còn nặng vía thì việc buôn bán cũng theo đó mà trì trệ. Chính vì vậy, người
khách đến nhà đầu tiên trong năm mới cũng vì thế mà quan trọng. Cho nên, người
ta thường nhờ những người bà con hay láng giềng có tính tình vui vẻ, linh hoạt,
đạo đức tốt và thành đạt đến xông đất cho nhà mình. Người đến xông đất thường
chỉ đến thăm và chúc những lời tốt đẹp đến với gia chủ trong năm rồi đi chứ
không ở lại lâu, ngược lại gia chủ cũng biết ý nên lì xì hậu hĩnh thêm một tí
để hai bên cùng may mắn. Nếu người xông đất nhẹ vía, hợp với gia chủ thì năm đó
gia chủ cũng nhờ đó mà làm ăn phát đạt, gia đình êm ấm. Chính vì quan niệm đó,
sáng Mồng Một Tết người ta thường kiêng đi chúc tết sớm, sợ xông đất không may
lại mang đến điềm gở cho gia chủ. Người lớn thường dạy con trẻ là nên ở nhà vào
sáng Mồng Một, hoặc đi chơi ngoài đường chứ không nên vào chơi nhà nào sớm quá,
kẻo vô tình làm ảnh hưởng đến vận may của gia đình đó.
- Kỵ tang ma: Tết Nguyên Đán là tết cả, là ngày vui
nhất của cả năm nên những gia đình nào có tang (đau buồn khi có người thân mất)
thì không đi chúc tết người khác. Người ta quan niệm, nếu có tang mà đi đến nhà
người khác sẽ ảnh hưởng đến niềm vui chung của mọi người, của gia đình đó nên
chỉ ở nhà đón khách đến chúc tết chứ không đi đâu cả. Trường hợp gia đình có
người chết vào ngày cuối năm, nếu có thể được thì người ta cũng ráng chôn cất
trong năm cũ, vì kỵ đầu năm mới có ma không hay. Trường hợp nếu chết đúng vào
ngày Mồng Một Tết thì cũng chưa vội phát tang, để sang ngày Mồng Hai làm lễ
phát tang để người thân, bạn bè, hàng xóm không không phải đi điếu vào ngày đầu
năm mới.
- Kiêng cho lửa, nước trong các ngày tết: Vào các ngày tết - nhất là vào ngày mồng
một người ta kỵ người khác đến xin lửa, nước của nhà mình. Bởi người ta quan
niệm, lửa có màu đỏ - là màu tượng trưng cho sự may mắn, cho người khác lửa tức
là cho cái đỏ trong ngày tết thì sẽ gặp vận đen đủi trong cả năm. Nước – vốn
được ví như nguồn tài lộc, tiền bạc (bởi có câu: Tiền vô như nước) nên nếu cho
người khác nước thì trong năm không giữ được tiền bạc, của cải.
- Kiêng cho vay mượn tiền bạc, của cải đầu
năm: Điều kiêng kỵ
này xuất phát từ quan niệm ngày đầu xuân mở cửa để đón tài lộc, nếu cho mượn
hay trả giống như đang dâng tài lộc vào tay người khác. Chính vì vậy, không nên
vay hoặc trả tiền bạc, đồ đạc vào những ngày đầu năm mới vì sẽ khiến gia đình
rơi vào cảnh túng thiếu, nợ nần cả năm.
- Kiêng ăn thịt chó, cá mè, vịt, trái chuối: Trong dân gian quan niệm đây là những
động vật, thực vận gắn liền với điều không may, vì vậy đầu năm kiêng ăn các
loại thức ăn này để tránh gặp vận xui xẻo, rui ro trong năm.
- Kiêng
làm vỡ đồ đạc như bát
đĩa, ly tách và những vật dụng trong gia đình vì nếu làm bể đồ đạc
thì gia đình sẽ dễ bị rạn nứt, gây bất hòa giữa các thành viên trong gia đình.
- Kiêng mặc quần áo màu đen hoặc trắng: Theo quan niệm xưa, màu đen và màu trắng
là màu của tang lễ, chết chóc. Vì vậy tránh mặc những đồ màu này, thay vào đó
là mặc đồ màu đỏ xanh, vàng, hồng, hoa văn sặc sỡ…tạo sự vui tươi, phấn khởi
trong những ngày tết. Vào dịp tết, dù khó khăn hay khá giả thì các gia đình
cũng sắm cho các thành viên trong nhà những bộ quần áo mới để mặc tết. Mặc đồ
mới trong ngày tết không chỉ tạo không khí mới mẽ trong năm mới mà còn giúp cho
tinh thần mỗi người phấn chấn hơn, tự tin hơn trong ngày đầu xuân.
- Kiêng treo những loại tranh ảnh
có nội dung xui xẻo
như khóc lóc, đánh ghen, tai nạn trong những ngày tết, ngược lại nên dùng những
bức tranh thể hiện sự may mắn, sung túc như phong cảnh, đàn lợn, gà, em bé,
vàng bạc mà các loại tranh Đông Hồ thể hiện, vừa có nét đẹp truyền thống lại
tạo được sự đầm ấm, đủ đầy.
- Kiêng mở tủ vào ngày Mồng Một Tết: Một số gia đình kiêng mở tủ vào ngày đầu
năm do quan niệm rằng, tủ là nơi cất giữ tài sản, nếu mở tủ lấy tài
sản ra tức là làm mất mát của cải của gia đình.
- Người dân miềng Trung có tục kiêng ăn
trứng vịt lộn hay thịt vịt trong ngày tết và cả tháng giêng vì cho rằng ăn thịt
vịt sẽ gặp xui xẻo.
Nhưng ngược lại, người miền Nam
lại quan niệm khi bị xui xẻo thì ăn trứng vịt lộn sẽ xã xui!
- Người dân miền Nam quan niệm Tết không được ăn tôm
vì sợ đi …giật lùi như tôm. Và đặc biệt, khi cúng trái cây phải tránh các loại có tên gọi
không hay như cam (cam chịu), lê (lê lết).. mà chọn những loại có tên gọi hay
như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài (có ý nghĩa là cầu vừa đủ xài!) và quả sung
(sung túc). Hay là ngày đầu năm, người dân Nam bộ có tục kiêng không để cối
xay lúa trống không. Cối để trống tượng trưng cho sự thiếu thốn nên vào dịp Tết
người ta thường đổ ít lúa vào cối xay, ngụ ý cầu mong năm mới lúa gạo luôn đầy
tràn.
- Kêng nói tiếng to, cãi nhau hay mắng người
khác, đây là những việc mang lại sự ồn ào hỗn loạn và đem lại nỗi buồn cho
người khác. Trong
ngày tết, mọi người thường quan tâm đến cách ứng xử đối với người xung quanh.
Ngày thường người ta có thể nói sao thì nói, nhưng đã là tết, là ngày vui của
năm thì mọi người thường tỏ ra vui vẻ, hồ hởi và thân mật với những người xung
quanh để tạo không khí ấm áp, vui tươi của mùa xuân. Ngày đầu năm phải nói
những lời hay, ý đẹp, tránh những từ xui xẻo, rủi ro như “chết rồi”, mất tiêu
rồi”…
Ngoài những kiêng cữ nói trên, người ta
còn có một số kiêng cữ khác nữa như: Khách đến chúc tết, tuyệt đối không được
từ chối lời mời ăn uống của gia chủ, dù no cũng phải ăn chút ít lấy lệ để gia
chủ vui lòng; Lớp trẻ đi chơi đâu cũng phải ráng về trước lúc giao thừa, ai
không về kịp xem như cả năm phải bôn ba ngoài xã hội; người ta kiêng xuất hành
vào ngày mồng 5, người Việt tin rằng ngày này không thích hợp cho việc xuất
hành (ca dao: ngày năm, mười bốn, hăm ba, đi chơi cũng lỗ lọ là đi buôn). Với
quan niệm “có kiêng, có cữ, có dữ, có lành” nên mọi người đều “giữ mình” trong
những ngày tết để cuối năm không phải hối hận.
Để cho năm mới được trọn vẹn như ý muốn,
ngoài những kiêng cữ trên đây, bà con người Việt ta còn tin vào những điềm lành
sẽ đến với gia chủ như việc chưng hoa mai, hoa đào, cây quất trong những ngày
tết sẽ mang lại điềm may mắn trong những ngày Tết. Nếu sau giao thừa, hoa mai
nở thêm thì đó là dấu hiệu may mắn, còn hoa đào có nhiều cánh, kép 3 lớp trên
đài hoa và hoa có dáng như bông hồng thì có nhiều phúc lộc. Cây quất nếu đủ “tứ
quý”: quả chín, quả xanh, hoa và lộc thì năm đó gia chủ gặp may mắn và thành
đạt. Chính vì vậy, vào dịp tết tết Nguyên Đán, bà con thường mua hoa mai, hoa
đào, cây quất về chưng với hi vọng trong năm có đầy đủ sự may mắn,
tài lộc và thành đạt.
Bên cạnh tập tục kiêng cữ trong những ngày
tết Nguyên Đán, chúng ta còn nhiều tập tục tiêu biểu khác mang đậm bản sắc văn
hóa truyền thống trong dịp lễ này như: tục dựng cây nêu, tục chưng mâm ngũ quả,
tục treo câu đối, tục treo tranh tết, tục chưng hoa ngày tết, tục gói bánh
chưng bánh dầy, tục gánh nước cầu may .v.v..rất nhiều và rất nhiều. Mỗi phong
tục chứa đựng những giá trị văn hóa khác nhau, bản sắc văn hóa khác nhau nhưng
tựu trung lại là làm cho đời sống tinh thần con người ngày một nâng cao. Dù ở
cất cứ nơi đâu, việc gìn giữ và lưu truyền những tập tục văn hóa mà ông cha để
lại cũng sẽ tạo nên màu sắc đa dạng cho ngày Tết, làm cho ngày tết thiêng liêng
và đầy trân trọng, để mỗi người trong chúng ta được tự hào là có ngày lễ tết cổ
truyền mang đậm tính nhân văn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
Phong tục cổ truyền ngày Tết, Triều Sơn,
Nxb Thời Đại, 2010
Phong tục tập quán người Việt, Vũ Nhân –
Văn Hiếu, Nxb Văn hóa Thông tin, 2007
Thông tin mạng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét