Alan Phan: Năm mới nói chuyện kiếm tiền và xài tiền

Theo Hà Thái (Báo DTCK ngày 31 Jan 2014)

 Tiến sỹ Alan Phan rời vị trí Chủ tịch Quỹ đầu tư Viasa cách đây hai năm. Sau 11 năm với Viasa, ông cho rằng “chiếc áo” đã cũ và chật. Ông muốn phiêu lưu với một hành trình mới… Tuy nhiên, Tết này sẽ không nói đến hành trình mới của ông, mà thay vào đó ghi lại những cảm nhận, suy nghĩ của ông xung quanh chuyện kiếm tiền và xài tiền, bởi ông không chỉ là một nhà kinh doanh mà còn là một người trải đời, bôn ba nhiều nơi trên thế giới và có những góc nhìn khác lạ về các vấn đề cuộc sống.

 Kiếm tiền

 Tôi không cần tiền; nhưng tất cả những gì tôi yêu đều cần tiền

1. Người Việt Nam, nhất là giới trẻ luôn nghĩ kiếm tiền là yếu tố hết sức quan trọng. Thực ra vấn đề quan trọng hơn mà họ quên là tìm cho mình một công việc mà họ đam mê, hứng thú cả đời. Chăm chú vào việc kiếm tiền thay vì đóng góp, sáng tạo để tạo nên giá trị gia tăng cho sản phẩm sẽ dễ dàng lệch hướng và thiệt hại lớn lao về lâu dài.

2. Những người kiếm tiền vĩ đại trên thế giới như Bill Gate của Microsoft, Mark Zuckerberg của Facebook, Steve Jobs của Apple… đều là những người dám theo đuổi sở thích của mình. Tiền không phải là cái đầu tiên họ kiếm. Nếu quan tâm đến tiền đầu tiên thì có lẽ Bill Gate đã ở lại Harvard, học hành đàng hoàng, kiếm cho mình một tấm bằng lận lưng thay vì bỏ trường, lêu bêu ra ngoài, làm ra một sản phẩm mà không biết ai sẽ sử dụng. Đó là một cuộc phiêu lưu, nhưng những người như thế dám sống vì đam mê của mình.

3. Nói thế nhưng cũng phải hiểu và thông cảm cho những người trẻ Việt Nam. Những khó khăn trong cuộc sống cộng với áp lực từ nhiều phía như gia đình, xã hội, các cơ chế hành chính… đã khiến họ phải đi theo con đường đã đóng khung. Họ phải đi làm 8 tiếng mỗi ngày, về nhà thì phải sinh hoạt với gia đình, không thì đi nhậu với bạn bè… Cứ thế, dù có đam mê nhưng chỉ vài ba năm thì đam mê cũng “cuốn theo chiều gió”.

4. Muốn kiếm tiền thì phải có sản phẩm, và sản phẩm phải có sự khác biệt, sáng tạo. Quán xá mọc lên ngày càng nhiều, nhưng điều đó chẳng nói lên rằng người ta có xu hướng chuyển sang kiếm tiền một cách độc lập thay vì đi làm thuê. Thực ra, nó lại thể hiện một xu hướng mà mọi người hay gọi là “bầy đàn” rõ nét hơn. Thấy người này mở quán nhậu kiểu này, người khác cũng ra; thấy người ta mở quán cà phê kiểu kia thì mình cũng có… Nhiều chủ doanh nghiệp cũng làm thế, để rồi khi gặp phải sự cạnh tranh khốc liệt, họ đem giá ra làm mồi nhử.

5. Ở Việt Nam, mà thực tế ở nơi khác trên thế giới cũng thế, cũng có nhiều người thích kiếm tiền nhanh chóng thay vì phải nhặt nhạnh, tích góp từng đồng. Nói điều này bỗng liên tưởng đến chuyện bia trên xe rớt ra, mọi người nhảy vào, ai hốt được bao nhiêu thì hốt. Trước đây, tài chính và bất động sản là những chỗ dễ kiếm ăn. Ai cũng muốn nhanh chân để kiếm tiền. Sau một thời gian, những lĩnh vực này không còn dễ kiếm tiền nữa, họ phải tự thay đổi.

Đối diện với khó khăn, người ta có phần năng động hơn. Nhưng con người vốn lười biếng, nếu không có đam mê thì họ sẽ lười lại.

6. Nói đến cách kiếm tiền độc lập, ở những nền văn hoá như Anh, Mỹ thì người ta thích độc lập hơn, nhưng ở những nền văn hoá như Tây Ban Nha hay Việt Nam thì người ta cảm thấy thoả mãn với việc đi làm thuê, vì nó cứ bình bình, ít rủi ro. Đối với Việt Nam, lối tư duy bao cấp, cơ chế xin cho khiến người ta ngại nghĩ đến những gì mới, lạ.

7. Thế giới, thị trường, công nghệ… thay đổi. Không sáng tạo, không đổi mới thì không cạnh tranh được. Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) sẽ siết chặt vấn đề bản quyền. Những chuyện “cắt dán” (copy & paste) sẽ không còn dễ dàng như trước. Nông dân cũng phải nghĩ đến việc áp dụng công nghệ, sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn để tồn tại, vì sản phẩm nông nghiệp giá rẻ các nước sẽ được nhập vào, cạnh tranh sẽ quyết liệt.

 Xài tiền

 Mục tiêu kiếm tiền là để xài tiền, bây giờ hoặc mai sau, không phải để chôn cất trong mộ sâu.

1. Người Việt Nam vẫn còn bị tính sĩ diện rất cao. Đôi khi người ta xài tiền không phải vì nhu cầu, nhưng là để khoe khoang, phô trương. Tuy nhiên, lần lần rồi họ cũng nhận thấy không ai quan tâm, nên sẽ phải thay đổi.

2. Những người giầu nhất thế giới có cả va-li tiền, nhưng cần gì thì họ xài cái đó, chứng không phải thấy người khác có BMW, Mercedes hay Lexus thì mình cũng phải có một chiếc.

Trước đây người Nhật rất chuộng hàng hiệu, nhưng giờ họ cũng ít quan tâm. Giờ thì Trung Quốc là thị trường hàng hiệu số một. Nhất là những người vừa mới giầu lên, họ rất muốn chứng tỏ cho người khác biết. Vì thế mới có câu chuyện một người ViệtNamđặt mua chiếc giường với giá 175.000 USD. Tính phô trương này sẽ thay đổi, nhưng chắc phải mất 10 hay 20 năm nữa.

3. Ở nhiều nước, muốn sĩ diện cũng khó. Các hãng thẻ tín dụng khi cấp hạn mức đều thẩm định kỹ càng; thu nhập của anh bao nhiêu, hiện đang có món nợ nào không… Ở Việt Nam, người ta có thể vay mượn dễ dàng: vay ngân hàng, mượn bạn bè, người thân, vay chợ đen…

4. Một ông bạn làm Marketing nói rằng bán hàng dễ nhất là bán cho trẻ con, thứ hai là bán cho phụ nữ, rồi bán cho chó mèo, và cuối cùng mới bán cho đàn ông. Tưởng phụ nữ “chặt chẽ” hơn đàn ông, nhưng đàn ông mới là những người chi tiêu có kế hoạch, biết tính toán tương lai kỹ càng hơn. Dĩ nhiên không nói những người đàn ông đam mê xe hơi, thích vui chơi giải trí hay thích ăn uống.

5. Kinh tế khó khăn, muốn xài nhiều cũng khó. Những ngày Tết mà nhiều cửa hiệu vẫn vắng. Những người kiếm tiền vất vả, khó khăn, không phải được ai cho sẽ xài tiền cẩn thận hơn. Còn nông dân đầu tắt mặt tối thì cũng chẳng có giờ để suy nghĩ, làm tới đâu xài tới đó, thiếu thì vay mượn.

6. Thực ra, xài tiền là một hình thức hưởng thụ những trái quả mình đã vun trống. Có sự hưởng thụ ngắn hạn, ngay lập tức…Không gì sai trái vì tính con người luôn có chất bốc đồng, vung tay đại để thoả mãn sự thôi thúc từ tiềm thức. Có sự hưởng thụ lâu dài, bền vững…như một căn nhà cho gia đình, một giáo dục cho con cái, một kỹ năng cho sự nghiệp. Cái nào cũng phải trả giá…nhưng sợ nhất là khi mình vẫn lao đầu vào những hưởng thụ mà giá phải trả …quá cao, quá nguy hiểm (tù tội, nợ nần, phá sản…)

7. Luôn ghi trong tâm là phần lớn đám đông…thích xài những đồng tiền mình không có, thu mua những thứ mình không cần, để tạo ấn tượng cho những người mình không thích…