Một bạn để ý là tôi có nhiều sách về những
câu châm ngôn phát đi từ các danh nhân và triết gia trong tủ sách. Được hỏi câu
nào mang nhiều ý nghĩa nhất, tôi buột miệng theo tiềm thức, “Nghèo là một cái tội.”
Trước khi ném đá và giương cao ngọn cờ “đấu tranh giai cấp”, xin các bạn cho
ông già này giải thích.
Tôi đã nhiều lần rỗng
túi, chạy quanh đường phố để suy nghĩ mà không biết ngày mai tiền sẽ từ đâu đến
để trả cho cả trăm cái bills (hóa đơn). Tôi cũng đã từng có rất nhiều tiền mà
suốt ngày phải họp với các chuyên gia thuế vụ để tìm cách làm “giảm hay hoãn”
thuế. Nhìn lại, dù có tiền hay không, hạnh phúc hay đau khổ của tôi trong những
hoàn cảnh này đều không liên quan đến tiền. Tuy nhiên, dù khóc hay cười, tôi
nghiệm ra một điều là “có tiền” thì vẫn thú vị hơn. Mặt khác, tôi cũng có thể
chắc chắn một điều: dù “không tiền”, tôi vẫn chưa bao giờ “nghèo”.
“Nghèo” không đơn thuần chỉ là “không tiền”.
Dưới góc nhìn chủ quan của tôi, một con người toàn diện phải hội đủ 6 thành tố:
sức khỏe, trí tuệ, tinh thần, tâm linh, xã hội và tài chánh.Một người có nhiều
tiền nhưng nghèo sức khỏe vẫn hoang phí tháng ngày. Nghèo kiến thức thì dù là một
đại gia vẫn được xếp vào hạng ngu. Cha mẹ cho rất nhiều tiền nhưng tinh thần và
tâm linh kém cỏi, yếu đuối thì trước sau gì cũng đi vào khổ lụy. Thêm nữa, dù
có một gia đình bền chặt và một kết nối xã hội tốt, bạn vẫn không làm gì được
cho ai nếu không có tài chánh.
“Nghèo” là người không có gì để
“cho”. Dĩ nhiên, ta không thể cho những gì ta không có.
Ngoài những người bất hạnh với tật nguyền
bẩm sinh, sứ mệnh của con người theo nhiều tôn giáo, triết thuyết … là để đóng
góp một “cái gì đó” cho tha nhân. “Nghèo” hay không có gì để đóng góp có phải
là một tội lỗi?
Tôi nhận xét một điều là ở Việt Nam, người
dân không thiếu cơ sở hay dữ kiện để truy cập và phát triển về những yếu tố
quan trọng như trí tuệ, tinh thần, tâm linh, xã hội, gia đình hay sức khỏe.
Trong khi đó, vì chuyện chính trị là một vùng nhậy cảm cho nhà cầm quyền, nên
kiến thức về kinh tế tài chánh lại thiếu hụt, kém chính xác và luôn bị những định
hướng chính trị bẻ cong.
Do đó, trong bài viết này, tôi sẽ giới hạn
suy nghĩ của mình về yếu tố tài chánh. Tôi cố gắng phân tích ra những lý do cốt
lõi đã gây nên cái nghèo “tiền” cho gần 90% dân số. Dĩ nhiên, tiền không phải
là hiện thân của tất cả giá trị con người, nhưng từ ngàn xưa, văn hóa Đông Phương
đã hiểu rằng, “dân có giàu, nước mới mạnh”. Giàu
phải là một nghĩa vụ quốc gia, mà tôi cho rằng cũng quan trọng không kém nghĩa
vụ quân sự hay văn hóa.
1. Tư duy nghèo
Từ nhỏ và ngay cả khi bắt đầu biết đọc
sách, suy nghĩ, tâm trí của tôi chịu ảnh hưởng nhiều từ một văn hóa và môi trường
“ghét người giàu, và đồng hóa cái nghèo với trong sạch”. Dù chế độ VNCH cũ được
coi như là một tiền đồn của chủ nghĩa tư bản, chánh phủ vẫn giáo dục người dân
về các “tội lỗi” của người giàu (không biết có phải vì cạnh tranh để mua lòng
dân nghèo với Cộng Sản?).
Từ chánh phủ với chính sách “người cầy
có ruộng” hay “xây nhà bình dân” đến trong lớp học, ngoài đời, văn hóa “thanh bần
và trọc phú” là những biểu hiện thường trực. Những câu chuyện khổ nạn của
Oliver Twist, Les Miserables, Grapes of Wrath…rất phổ biến, tạo một tư duy “nửa
xã hội nửa tiểu tư sản”. Nếu sinh ra thời đó, Bill Gates, Warren Buffett…có lẽ
là những tên tuổi xấu thay vì được ngưỡng mộ như gần đây.
Descartes nói, “Je pense, donc je suis”
(tôi trở thành người tôi nghĩ). Mỹ có thành ngữ,” Tư duy tạo nên hành động,
hành động tạo thói quen, thói quen tạo cá tính và cá tính tạo định mệnh.” Một tư
duy “nghèo” chắc chắn phải đem đến một định mệnh “nghèo”.
Đây là suy tưởng của những người miền Nam đã
sống với “tư bản Pháp rồi Mỹ”. Còn những người miền Bắc sống với “xã hội của
Mác Lê” thì chắc chắn không được phép tư duy “giàu”. Khi mọi suy nghĩ đều cho rằng
“nghèo” hơn “giàu” thì từ cá nhân đến xã hội không thể nào vượt trên tư duy đó.
2. Kiến thức nghèo:
Trong những người giàu có mà tôi hân hạnh
được quen biết, họ đều chia sẻ một cá tính chung “rất chịu khó học hỏi tìm tòi
và sẵn sàng chấp nhận những mới lạ thay đổi”. Ngoài các quan chức và đại gia
làm giàu nhờ quan hệ dựa trên quyền lực, ngay cả những người giàu từ các chế độ
XHCN đều thể hiện tinh thần và phong thái cởi mở nói trên.
Người Do Thái suy nghĩ rất nhiều về tiền
bạc, nhưng họ cũng chịu khó bỏ ra một số lượng thời gian khá lớn để học hỏi các
phương cách làm giàu, từ gia đình bạn bè hay sách vở kinh giảng. Trong trường đại
học của tôi, có nhiều social clubs (câu lạc bộ) cho các sinh viên có chung sở
thích từ thể thao, từ thiện, chính trị…đến toán học, kịch nghệ hay tranh luận
(debate). Nhiều bạn Do Thái chỉ gia nhập how-to-get-rich clubs (làm giàu).
Người Trung Quốc cũng đam mê giàu có từ bản
chất. Họ rất bén nhậy với cơ hội, cần cù, nâng đỡ nhau trong các bang hội…để
cùng làm giàu. Họ thực tế, không hoang tưởng và mặc cho sự giáo huấn của đảng cộng
sản 70 năm qua, bản sắc làm giàu vẫn tiềm tàng mạnh trong mỗi gia đình và cá
nhân.
Làm giàu là một hành trình lâu bền và khổ
cực. Kiến thức là phương tiện quan trọng để thâu ngắn chặng đường. Nghèo kiến
thức thì nghèo kết quả.
3. Môi trường nghèo:
Một đặc điểm của tôn giáo Do Thái là việc
đề cao sự giàu có vật chất. Trong khi Ki Tô Giáo và Phật Giáo khuyến thị tín đồ
phải “ép xác” hay “tránh tham” để tự giải thoát tinh thần và tâm linh khỏi vòng
khổ nạn, lãnh tụ các tôn giáo này thường nâng cấp góc cạnh “nghèo” qua các bài
giảng. Kết quả là một đa số quần chúng coi giàu là một tội lỗi, người giàu là một
địch thủ. Sự thù hận, đố kỵ này được các chính trị gia Mác Lê lợi dụng triệt để
để thâu tóm quyền lực, tạo nên một môi trường “của người nghèo, do người nghèo
và vì người nghèo”. Dĩ nhiên, đó chỉ là thủ đoạn, họ và các phe nhóm hay con
cháu…thì không bao giờ nghèo.
Ngay cả trong những nước tư bản tự do
làm giàu, một đứa trẻ sinh ra trong một môi trường nghèo như tại các khu ổ chuột
thành phố, hay các vùng quê xa xôi hẻo lánh, thường bị ảnh hưởng nặng nề bởi
con người và hoàn cảnh bao quanh. Trừ một thiểu số có ý chí và tư duy mạnh mẽ,
đa số âm thầm chịu đựng rồi đổ thừa cho số mệnh. Câu “cái số mình nó thế” nghe
rất quen thuộc ở những môi trường nghèo.
Con người có đặc tính “bầy đàn”. Khi đám
đông nghèo thì ta cũng “hạnh phúc” với cái nghèo, biện luận là phải “chia sẻ” với
láng giềng. Nhiều người lại còn tự hào về cái hạnh phúc trong nghèo đói của
mình.
4. Nghèo hành động:
Tôi quan sát (hoàn toàn chủ quan, không
kiểm chứng được) là những người nghèo thường thích “nói” nhiều. Họ luôn luôn có
những kế hoạch thần sầu để trở thành một đại gia “top ten” của quốc gia hay thế
giới. Kế hoạch luôn thay đổi vì chưa làm gì thì đã có một ý tưởng mới hay hơn,
tốt hơn. Hoặc có làm thì thường bỏ cuộc sau 5 phút vào trận đấu vì thực tế thị
trường không tươi đẹp như trên giấy tờ hay các khẩu hiệu.
Nói chung, họ thích nhàn (không muốn nhận
là lười biếng) và coi đây là một triết lý sống khôn ngoan. Nếu nhờ chút mánh
mun mà kiếm được tiền hay quyền, họ sẽ coi họ là đỉnh cao của xã hội. Nói phét,
nổ bậy …trong các bàn tiệc nhậu nhẹt be bét là một thói quen rất dễ nhận ra.
Nhiều người nghèo khác thì lười nhưng
thích ra dáng trầm uất, bất cần đời…hay khơi động lòng thương hại của người
khác. “Xin-cho”, “ăn mày quá khứ”…là những hành xử phổ thông của các nhóm nghèo
này.
5. Chọn bạn nghèo:
Một châm ngôn thông dụng của Âu Mỹ là “bạn
cho tôi biết thu nhập của 5 người thân thiết nhất trong đời bạn, và tôi sẽ tính
ra con số thu nhập trung bình của bạn”. Á Đông thì rõ ràng hơn, “gần mực thì
đen, gần đèn thì sáng”.
Tôi nhớ những ngày còn trẻ, tôi hay la
cà cùng bạn bè ở quán cà phê, quán rượu, garage nhà hàng xóm. Chúng tôi miên
man mơ mộng và nói về những tương lai khi chúng tôi giúp nhau giàu có để trả hận
đời. Một ngày, tôi chợt nhận ra là tất cả bạn này đều nghèo rớt mồng tơi như
tôi. Tụ họp ngày ngày với nhau, tôi chắc chắn tương lai duy nhất của chúng tôi
là sẽ trở thành những ông già nghèo rớt mồng tơi. Sau khi nhận ra chân lý, tôi
dứt khoát rời bỏ đám đông “tình nghĩa” này đề đi tìm cho mình một tương lai
khác.
Qua những trải nghiệm và suy nghĩ của
mình, tôi đúc kết 5 nguyên nhân cốt lõi trên mà tôi cho rằng đang cột chặt bạn
với cái nghèo. Tôi có thể sai, tôi còn nhiều thiếu sót, tôi có nhiều định kiến
chủ quan…Có lẽ vậy. Nhưng đây là kết luận của một người đã từng rất nghèo, rất
ngu và biết thay đổi kịp thời.
Một điều nữa. Khi chia sẻ với nhau, nhiều
bạn có gởi tôi những cuốn sách, những bài khảo luận về đề tài “lý do khiến một
quốc gia nghèo”. Có những lý thuyết rất cao siêu từ tháp ngà hàn lâm (vì chúng
làm tôi ngủ thật ngon sau vài trang), có những khôn ngoan rất dễ hiểu (như các
bài viết hay phát ngôn của Warren Buffett). Tuy nhiên, tôi cho rằng 5 lý do khiến
một cá nhân nghèo như tôi đã trình bày, cũng rất giống 5 lý do cốt lõi khiến một
quốc gia nghèo.
Nói về lý do chọn bạn chẳng hạn. Nhìn
qua lịch sử, bạn của anh nhà giàu Hoa Kỳ thường giàu theo như Tây Âu, Nhật, Úc,
Singapore…Còn bạn của các anh Liên Xô, Trung Quốc, Cuba…vẫn nghèo rớt mồng tơi
(ngôn ngữ Việt phong phú nhỉ).
Văn hóa Á Đông thường chê trách về chuyện
“giàu đổi bạn, sang đổi vợ”. Tôi không dám nói về chuyện vợ chồng vì sẽ bị ném
đá, ngay tại nhà. Nhưng nếu có những ông bạn suốt ngày cứ ca tụng chuyện nghèo,
tôi sẽ không ngần ngại tránh xa. Họ độc hại hơn các hóa chất trong thực phẩm của
Trung Quốc. Lỡ ăn nhầm, vẫn có thể vào bệnh viện bơm ruột. Nhưng nếu tư duy
nghèo đã ăn vào trí não và xương tủy, thì cả cuộc đời trở thành lãng phí.
Tôi nhớ một câu message (tin nhắn) thú vị,
nhiều người thâu vào hộp thư thoại (voice mail box) của họ,” Xin để lại tên và
điện thoại của bạn. Tôi đang tìm cách thay đổi đời mình. Nếu tôi không gọi lại
bạn, thì bạn nên hiểu bạn là một trong những thay đổi đó”.
Không biết bao giờ các lãnh đạo của Việt
Nam
mới can đảm nói với “xứ lạ” điều này?
Alan Phan
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét